Văn học lớp 10: Tỏ Lòng, Cảnh ngày hè
Cảnh ngày hè (bảo kính cảnh giới) -bài số 43 - Nguyễn Trãi
Trong thơ văn trung đại Việt Nam có nhiều gương mặt tên tuổi xuất sắc, trong đó phải nhắc tới Nguyễn Trãi. Ông là người anh hùng dân tộc, là một nhà văn, nhà thơ kiệt xuất, là danh nhân văn hoá thế giới-một nhân vật toàn tài hiếm có. Ngoài những vần thơ biểu hiện tình yêu dân, yêu nước nồng nàn, ông còn là nhà thơ có tâm hồn say đắm trước thiên nhiên tạo vật và cuộc sống "túi thơ chứa hết mọi giang san". Một trong những bài thơ tạo đc sự giao cảm vừa mạnh mẽ, vừa tinh tế đó là bài thơ "cảnh ngày hè" (bảo kính cảnh giới-bài số 43) thuộc đề tài "gươm báu răn mình". Bài thơ thể hiện một tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống tha thiết của nhà thơ:"Rồi hóng mát thuở ngày trường,
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương.
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương."
Thật hiếm hoi và có phần đặc biệt khi ta bắt gặp hoàn cảnh:
"Rồi hóng mát thuở ngày trường"
"Rồi" là rỗi rãi, nhàn nhã, thảnh thơi để dạo chơi, hóng mát, ngắm cảnh suốt cả ngày. Đây là sự nhàn rỗi có vẻ bất thường bởi suốt cuộc đời Nguyễn Trãi luôn trăn trở, lo lắng cho dân, cho nước, cho quốc thái dân an, cái tâm không nhàn mà cái thân cũng chẳng nhàn: "Bui có một tấc lòng ưu ái cũ
Đêm ngày cuồn cuộn nước triều đông"Nguyễn Trãi thuộc mẫu nhàn rỗi, hưởng thụ. Câu thơ giúp người đọc phỏng đoán đây là thời gian nhà thơ lui về ở ẩn ở Côn Sơn vì chán cảnh đương triều "hoa thường hay héo, cỏ thường tươi". Với cách ngắt nhịp 1/5 trái với quy tắc thông thường của thể thất ngôn nhịp 3/4. Câu thơ rút thành còn 6 tiếng, âm hưởng thơ như một tâm sự nén thả qua tiếng thở dài. Thế nhưng đằng sau tiếng thở dài đó, người đọc vẫn có thể thấy một tiên ông dạo chơi bách bộ, ngắm cảnh thiên nhiên. Nguyễn Trãi nén tiếng thở dài để mở lòng mình ra trước thiên nhiên tạo vật, bức tranh cảnh ngày hè đc thu vào tầm mắt và hiện lên sống động qua từng câu, từng chữ:"Hoè lục đùn đùn tán rợp giương.
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương."Viết về mùa hè trong mỗi chúng ta ai cũng cảm nhận đc cảm giác ngột ngạt, nóng nực, oi bức. Thế nhưng cả thế giới của mùa hè dưới con mắt của Nguyễn Trãi lại ngập tràn hương sắc, ngập tràn sức sống. Điểm vào không gian mùa hè là những hình ảnh gần gũi, quen thuộc của thôn quê Việt Nam. Đó là cây hoè, hoa lựu, hoa sen, là sắc màu xanh của la hoè, màu đỏ tươi của hoa lựu, màu hồng nhạt của hoa sen. Những sắc màu tươi tắn, tràn trề. Đặc biệt các câu thơ đã sử dụng những động từ mạnh "đùn đùn", "giương", "phun", kết hợp vs cách ngắt nhịp biến đổi 3/4 gấp gáp, khẩn trương và cách gieo vần "ương" ở cuối câu, tạo nội lực bên trong vô cùng mạnh mẽ, tạo vật như đùn ra, phun ra, giương lên hết lớp này đến lớp khác. Ta như cảm nhận đc sự trải rộng của những tán lá hoè xanh biếc - một màu xanh mướt mắt, những bông hoa lựu bung nở đỏ rực rỡ, những bông hoa sen cuối mùa khoe hết mùi hương. Bức tranh thiên nhiên mùa hè đc Nguyễn Trãi miêu tả không chỉ bằng khứu giác, thị giác mà còn bằng cả trường liên tưởng nữa. Nguyễn Trãi không chỉ là một thi sĩ có tâm hồn nhạy cảm, tinh tế khi giao cảm với tạo vật mà còn là một hoạ sĩ vẽ tranh bằng thơ, biết phối hợp hài hoà giữa màu sắc và đường nét theo quy luật của cái đẹp trong hội hoạ, làm cho cảnh thiên nhiên mùa hề vừa có hình, vừa có hồn, vừa gợi tả lại vừa ngập tràn sức sống, ngập tràn sinh khí, mạnh mẽ, khoẻ khoắn. Đó chính là biểu hiện của sự gắn bó của tình yêu thiên nhiên say đắm. "Đúng là non nước cùng ta đã có duyên" đó là cái "duyên" của hồn thơ hoà quyện với tạo vật, cỏ cây. Bức tranh thiên nhiên vùng thôn quê đc Nguyễn Trãi miêu tả đầy xinh tươi, quyến rũ.
Hoà với tình yêu thiên nhiên là tâm hồn yêu đời, yêu cuộc sống mãnh liệt của nhà thơ:"Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương."Nhà thơ đã khắc hoạ bức tranh cuộc sống thanh bình, yên ả thông qua những âm thanh xinh tươi, rộn rã nơi chợ cá dân dã thì "lao xao"; chốn lầu gác thì tiếng ve "dắng dỏi". Nếu miêu tả mùa hè, Nguyễn Trãi quan sát bằng thị giác, khứu giác và trường liên tưởng thì khi tiếp nhận cuộc sống ở vùng thôn quê dân dã, bình yên, nhà thơ lại miêu tả qua kênh thính giác. Với nghệ thuật sử dụng từ láy, bút pháp đảo ngữ, âm thanh "lao xao" - từ tượng thanh đặt trước "chợ cá", "dắng dỏi" đặt trước "cầm ve", kết hợp cách ngắt nhịp sáng tạo, hài hoà, nhà thơ đã tạo dựng đc cả không gian chiều hè nơi làng quê vốn thanh bình, yên ả trở nên rộn ràng, nhộn nhịp và sống động. Hai chữ "lao xao" khiến ta nghe như âm thanh từ xa vọng lại đủ chở cả cái hồn chợ cá về với người đọc. Nhà thơ lắng nghe với tấm lòng trìu mến về tiếng cười, tiếng nói, tiếng người mua kẻ bán lao xao văng vẳng đến từ chợ cá làng chài xa. Tiếng ve vang lên ở chốn "lầu tịch dương" vào lúc chiều tà thường gợi buồn. Thế nhưng hai chữ "dắng dỏi" tạo khúc nhạc cao vút ngân vang. Vì vậy, thời gian thì cuối ngày nhưng nhịp sống vẫn không ngưng đọng mà càng thêm sống động. Âm thanh ấy vừa là những âm thanh vui nhộn, rộn rã cất lên từ một cuộc sống đông đúc, thanh bình, ấm no. Nhưng đó cũng chính là niềm vui, là khúc nhạc lòng của nhà thơ đc tấu lên rộn ràng.
Khép lại bài thơ là nỗi lòng trăn trở của nhà thơ:"Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương"Câu thơ sử dụng điển tích "Ngu cầm". "Cầm" là đàn-cây đàn của vua Ngu Thuấn. Theo truyền thuyết Trung Quốc, hai triều vua Đường là Nghiêu và Ngu Thuấn là hai triều đại lí tưởng, XH thanh bình, nhân dân hạnh phúc. "Dẽ có" là ước có đc cây đàn Ngu Thuấn để gảy khúc Nam Phong cầu mưa thuận gió hoà để "dân giàu đủ khắp đòi phương", nhân dân khắp bốn phương đc no đủ, giàu có, hạnh phúc, yên ấm. Câu thơ thất ngôn xen lục ngôn ở cuối bài tạo sự dồn nén, chất chứa cảm xúc sâu lắng của nhà thơ. Lấy Nghiêu Thuấn để làm "gươm báu răn mình", Nguyễn Trãi đã bộc lộ đc cảm hứng nhân nghĩa yêu nước, thương dân. Đó là tấm lòng lo cho hạnh phúc của muôn dân, mong mỏi cuộc sống của nhân dân an lạc đc duy trì vĩnh viễn. Đây chính là tư tưởng nhân đạo mang ý nghĩa tích cực, tiến bộ, vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay. Tưởng chừng trong lúc nhàn rỗi nhất thì nhà thơ vẫn day dứt hướng về nhân dân. Bề nổi là bức tranh cảnh ngày hè sôi động nhưng bề sâu lại nói về tư tưởng thân dân, vì dân của một con người vĩ đại.
Bài thơ vs hệ thống ngôn từ, hình ảnh giản dị, tinh tế, giàu sức gợi hình, gợi cảm kết hợp vs từ cổ sáng tạo, dùng điển tích, từ láy, có xen câu lục ngôn, bài thơ đã bộc lộ vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi-một tâm hồn chan chứa tình yêu thiên nhiên, tình yêu đời, yêu dân, yêu nước tha thiết.
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương.
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương."
Thật hiếm hoi và có phần đặc biệt khi ta bắt gặp hoàn cảnh:
"Rồi hóng mát thuở ngày trường"
"Rồi" là rỗi rãi, nhàn nhã, thảnh thơi để dạo chơi, hóng mát, ngắm cảnh suốt cả ngày. Đây là sự nhàn rỗi có vẻ bất thường bởi suốt cuộc đời Nguyễn Trãi luôn trăn trở, lo lắng cho dân, cho nước, cho quốc thái dân an, cái tâm không nhàn mà cái thân cũng chẳng nhàn: "Bui có một tấc lòng ưu ái cũ
Đêm ngày cuồn cuộn nước triều đông"Nguyễn Trãi thuộc mẫu nhàn rỗi, hưởng thụ. Câu thơ giúp người đọc phỏng đoán đây là thời gian nhà thơ lui về ở ẩn ở Côn Sơn vì chán cảnh đương triều "hoa thường hay héo, cỏ thường tươi". Với cách ngắt nhịp 1/5 trái với quy tắc thông thường của thể thất ngôn nhịp 3/4. Câu thơ rút thành còn 6 tiếng, âm hưởng thơ như một tâm sự nén thả qua tiếng thở dài. Thế nhưng đằng sau tiếng thở dài đó, người đọc vẫn có thể thấy một tiên ông dạo chơi bách bộ, ngắm cảnh thiên nhiên. Nguyễn Trãi nén tiếng thở dài để mở lòng mình ra trước thiên nhiên tạo vật, bức tranh cảnh ngày hè đc thu vào tầm mắt và hiện lên sống động qua từng câu, từng chữ:"Hoè lục đùn đùn tán rợp giương.
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương."Viết về mùa hè trong mỗi chúng ta ai cũng cảm nhận đc cảm giác ngột ngạt, nóng nực, oi bức. Thế nhưng cả thế giới của mùa hè dưới con mắt của Nguyễn Trãi lại ngập tràn hương sắc, ngập tràn sức sống. Điểm vào không gian mùa hè là những hình ảnh gần gũi, quen thuộc của thôn quê Việt Nam. Đó là cây hoè, hoa lựu, hoa sen, là sắc màu xanh của la hoè, màu đỏ tươi của hoa lựu, màu hồng nhạt của hoa sen. Những sắc màu tươi tắn, tràn trề. Đặc biệt các câu thơ đã sử dụng những động từ mạnh "đùn đùn", "giương", "phun", kết hợp vs cách ngắt nhịp biến đổi 3/4 gấp gáp, khẩn trương và cách gieo vần "ương" ở cuối câu, tạo nội lực bên trong vô cùng mạnh mẽ, tạo vật như đùn ra, phun ra, giương lên hết lớp này đến lớp khác. Ta như cảm nhận đc sự trải rộng của những tán lá hoè xanh biếc - một màu xanh mướt mắt, những bông hoa lựu bung nở đỏ rực rỡ, những bông hoa sen cuối mùa khoe hết mùi hương. Bức tranh thiên nhiên mùa hè đc Nguyễn Trãi miêu tả không chỉ bằng khứu giác, thị giác mà còn bằng cả trường liên tưởng nữa. Nguyễn Trãi không chỉ là một thi sĩ có tâm hồn nhạy cảm, tinh tế khi giao cảm với tạo vật mà còn là một hoạ sĩ vẽ tranh bằng thơ, biết phối hợp hài hoà giữa màu sắc và đường nét theo quy luật của cái đẹp trong hội hoạ, làm cho cảnh thiên nhiên mùa hề vừa có hình, vừa có hồn, vừa gợi tả lại vừa ngập tràn sức sống, ngập tràn sinh khí, mạnh mẽ, khoẻ khoắn. Đó chính là biểu hiện của sự gắn bó của tình yêu thiên nhiên say đắm. "Đúng là non nước cùng ta đã có duyên" đó là cái "duyên" của hồn thơ hoà quyện với tạo vật, cỏ cây. Bức tranh thiên nhiên vùng thôn quê đc Nguyễn Trãi miêu tả đầy xinh tươi, quyến rũ.
Hoà với tình yêu thiên nhiên là tâm hồn yêu đời, yêu cuộc sống mãnh liệt của nhà thơ:"Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương."Nhà thơ đã khắc hoạ bức tranh cuộc sống thanh bình, yên ả thông qua những âm thanh xinh tươi, rộn rã nơi chợ cá dân dã thì "lao xao"; chốn lầu gác thì tiếng ve "dắng dỏi". Nếu miêu tả mùa hè, Nguyễn Trãi quan sát bằng thị giác, khứu giác và trường liên tưởng thì khi tiếp nhận cuộc sống ở vùng thôn quê dân dã, bình yên, nhà thơ lại miêu tả qua kênh thính giác. Với nghệ thuật sử dụng từ láy, bút pháp đảo ngữ, âm thanh "lao xao" - từ tượng thanh đặt trước "chợ cá", "dắng dỏi" đặt trước "cầm ve", kết hợp cách ngắt nhịp sáng tạo, hài hoà, nhà thơ đã tạo dựng đc cả không gian chiều hè nơi làng quê vốn thanh bình, yên ả trở nên rộn ràng, nhộn nhịp và sống động. Hai chữ "lao xao" khiến ta nghe như âm thanh từ xa vọng lại đủ chở cả cái hồn chợ cá về với người đọc. Nhà thơ lắng nghe với tấm lòng trìu mến về tiếng cười, tiếng nói, tiếng người mua kẻ bán lao xao văng vẳng đến từ chợ cá làng chài xa. Tiếng ve vang lên ở chốn "lầu tịch dương" vào lúc chiều tà thường gợi buồn. Thế nhưng hai chữ "dắng dỏi" tạo khúc nhạc cao vút ngân vang. Vì vậy, thời gian thì cuối ngày nhưng nhịp sống vẫn không ngưng đọng mà càng thêm sống động. Âm thanh ấy vừa là những âm thanh vui nhộn, rộn rã cất lên từ một cuộc sống đông đúc, thanh bình, ấm no. Nhưng đó cũng chính là niềm vui, là khúc nhạc lòng của nhà thơ đc tấu lên rộn ràng.
Khép lại bài thơ là nỗi lòng trăn trở của nhà thơ:"Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương"Câu thơ sử dụng điển tích "Ngu cầm". "Cầm" là đàn-cây đàn của vua Ngu Thuấn. Theo truyền thuyết Trung Quốc, hai triều vua Đường là Nghiêu và Ngu Thuấn là hai triều đại lí tưởng, XH thanh bình, nhân dân hạnh phúc. "Dẽ có" là ước có đc cây đàn Ngu Thuấn để gảy khúc Nam Phong cầu mưa thuận gió hoà để "dân giàu đủ khắp đòi phương", nhân dân khắp bốn phương đc no đủ, giàu có, hạnh phúc, yên ấm. Câu thơ thất ngôn xen lục ngôn ở cuối bài tạo sự dồn nén, chất chứa cảm xúc sâu lắng của nhà thơ. Lấy Nghiêu Thuấn để làm "gươm báu răn mình", Nguyễn Trãi đã bộc lộ đc cảm hứng nhân nghĩa yêu nước, thương dân. Đó là tấm lòng lo cho hạnh phúc của muôn dân, mong mỏi cuộc sống của nhân dân an lạc đc duy trì vĩnh viễn. Đây chính là tư tưởng nhân đạo mang ý nghĩa tích cực, tiến bộ, vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay. Tưởng chừng trong lúc nhàn rỗi nhất thì nhà thơ vẫn day dứt hướng về nhân dân. Bề nổi là bức tranh cảnh ngày hè sôi động nhưng bề sâu lại nói về tư tưởng thân dân, vì dân của một con người vĩ đại.
Bài thơ vs hệ thống ngôn từ, hình ảnh giản dị, tinh tế, giàu sức gợi hình, gợi cảm kết hợp vs từ cổ sáng tạo, dùng điển tích, từ láy, có xen câu lục ngôn, bài thơ đã bộc lộ vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi-một tâm hồn chan chứa tình yêu thiên nhiên, tình yêu đời, yêu dân, yêu nước tha thiết.
Bạn đang đọc truyện trên: ZingTruyen.Info